Raport për gjendjen e të drejtave të njeriut në veri të Kosovës
Periudha e raportimit: Mars 2024
Muajt e fundit ka pasur një rritje të dhunës dhe tensioneve ndëretnike në veri të Kosovës që janë shkaktuar nga veprimet në nivel lokal dhe qendror. Këto akte kanë qenë: Dorëheqjet e punëtorëve serbë në institucionet e Kosovës, instalimi i pranisë së shtuar. i policisë speciale në komunat veriore, barrikada, bojkotimi i zgjedhjeve dhe përplasje të protestuesve me policinë dhe njësitë e KFOR-it. Së bashku me këtë është nxitur një valë e re e gjuhës së urrejtjes në mediat tradicionale dhe shoqërore, si dhe shkeljet e pretenduara të të drejtave të njeriut nga policia e Kosovës me pretekstin e luftimit të krimit dhe zbatimit të sundimit të ligjit, duke çuar keshtu në shumë raste kur banorët bëhen dëmi kolateral i ngjarjeve të përmendura.
Të dokumentohen ngjarje që mund të shërbejnë si tregues të gjendjes aktuale sociopolitike, të sigurisë dhe të të drejtave të njeriut në veri të Kosovës.
Metodologjia
OJQ Aktiv mblodhi informacione rreth rasteve të mundshme të gjuhës së urrejtjes dhe shkeljes së të drejtave të njeriut duke monitoruar raportet e mediave në serbisht dhe shqip, si dhe përmes intervistave të drejtpërdrejta me banorët vendas të katër komunave veriore të cilët raportuan shkelje të të drejtave të njeriut. Raporti mbështetet në terminologjinë dhe përkufizimet e pranuara botërisht të të drejtave të njeriut, siç janë përfshirë në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut (UDHR) dhe konventat dhe dokumentet e tjera përkatëse të OKB-së, Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, si dhe në legjislacionin në fuqi të Kosovës në lidhje me të drejtat e njeriut dhe mbrojtjen nga diskriminimi, duke përfshirë gjuhën e urrejtjes.
Raport i përgjithshëm mbi situatën e të drejtave të njeriut në mars 2024
Ky raport thellohet në ngjarjet e marsit, muajin me rëndësi të madhe historike në Kosovë. Ai shënon përvjetorin e bombardimeve të NATO-s në Jugosllavi në vitin 1999, dhunën e marsit në vitin 2004 dhe protestën “Bukë për Drenicën”. Këto ngjarje interpretohen ndryshe nëpër komunitete të ndryshme në Kosovë, duke çuar në manipulime të mundshme politike dhe shtrembërime historike. Këtë vit ka pasur një rritje të dukshme të veprimeve siç janë politizimi i viktimave dhe manipulimi i të dhënave, duke intensifikuar çështjet e theksuara në muajin shkurt. Shqetësimet në lidhje me dinarin vazhdojnë të jenë të theksuara, së bashku me shënjestrimin e individëve të lidhur me OJQ-të dhe sektorët përkatës.
Dhuna e marsit ose “pogromi”
Përmbledhje:
Ngjarjet e 17 dhe 18 marsit filluan me agjencitë e lajmeve të Kosovës në gjuhën shqipe të cilët raportuan një incident tragjik ku përfshihej një grup i djemëve shqiptarë të cilët dyshohet se u mbytën në lumin Ibër. Tregimi fillestar sugjeroi se serbët nga një fshat aty pranë i kishin ndjekur djemtë me një qen, duke i shtyrë ata të hidheshin në lumë në përpjekje për të shpëtuar, duke rezultuar në mbytjen e tre prej djemve, siç ka rrëfyer djali i mbijetuar. Megjithatë, më vonë u zbulua se deklaratat e djalit ishin bërë nën presion të konsiderueshëm nga gazetarët dhe rrëfimet e mëvonshme të ngjarjes nuk mbështetën pretendimet fillestare.
Hetimet e mëtejshme nga një ekip hetimor nuk arritën të vërtetojnë një lidhje mes vdekjes së tre djemve dhe serbëve. Këto ngjarje ndezën protesta që shpejt u përshkallëzuan në dhunë që synonin shtëpitë serbe dhe kishën serbe. Tragjikisht, kjo dhunë rezultoi në viktima të shumta, dhe qindra njerëz u detyruan të largoheshin nga shtëpitë e tyre si rezultat.
Kete vit
duke u afruar ditëve te kujtimit të këtyre ngjarjeve tragjike, Vetëvendosje publikoi një deklaratë para publikimit që dukej se e ndryshonte ndjeshëm narrativën. Në këtë tekst, ata pretendonin se fëmijët ishin vrarë dhe u drejtuan me gisht kriminelëve serbë si kryrës. Ata gjithashtu pohuan se protestat, fillimisht paqësore, u shndërruan në të dhunshme vetëm pasi serbët dyshohet se vranë disa nga protestuesit. Ata theksuan se shumica e viktimave ishin shqiptarë, duke nxitur më tej tensionet.[1]
Më pas, lideri i Vetëvendosjes, Albin Kurti, lëshoi një deklaratë që ishte pak më e përmbajtur në gjuhën e saj, por në dukje ruante pretendimin thelbësor të vrasjes së fëmijëve dhe paqartësinë se kush i drejtoi protestat ndaj serbëve.[2]
Veprime të tilla janë shumë shqetësuese pasi rrezikojnë të nxisin përdorimin e mëtejshëm të gjuhës së urrejtjes. Është e rëndësishme të theksohet se këto ngjarje mund të mos kishin ndodhur nëse do të kishte pasur më shumë profesionalizëm në raportim në atë kohë. Fatkeqësisht, kalimi i kohës nuk i ka përmirësuar sa duhet marrëdhëniet mes dy grupeve dhe agjencive të lajmeve ende u mungon profesionalizmi.
Duke rishikuar ngjarjet e kaluara dhe duke i portretizuar njerëzit në një dritë negative, ata krijojnë një rrëfim që mund të justifikojë dënimin kolektiv kundër një grupi njerëzish, pavarësisht se nuk ka prova konkrete të fajësisë në këtë rast specifik.
Gjorgje Bojoviq
Konsulenti i Viola VON CRAMON, Gjorgje Bojoviq, i është nënshtruar sulmeve në internet, i akuzuar si agjent i Beogradit dhe Rusisë dhe se ka mohuar dhunën në Kosovë në vitin 1999. Këto akuza erdhën nga një video që u shfaq në mediat sociale më 8 mars. , gjoja se është redaktuar në një mënyrë keqdashëse. Videoja tregoi Gjorgjen duke diskutuar për krimet në Kosovë gjatë një Shkëmbimi Rinor të organizuar nga YIHR në vitin 2015. Pas publikimit të videos, një numër i konsiderueshëm individësh janë përfshirë në gjuhën e urrejtjes duke shenjestruar Gjorgjen dhe komunitetin më të gjerë serb në Kosovë.
YIHR lëshoi një deklaratë ku shprehte mbështetje për Gjorgje, duke pranuar se videoja ishte edituar, por duke theksuar rëndësinë e krijimit të hapësirave të sigurta në shoqëri për të diskutuar për tema sfiduese. Pavarësisht se shumë njerëz u ngritën për të mbrojtur Gjorgje, një tjetër individ, Agon Maliqi, gjithashtu u përball me reagime pasi shfaqi mbështetje.
Këto incidente kanë ngritur qëllimisht pikëpyetje rolin e OJQ-ve ndër vite, duke i portretizuar ato si armiq të Kosovës që përhapin dezinformata dhe nuk mund t’u besohet. Veprime të tilla janë shqetësuese pasi ngjallin frikën e shprehjes së lirë të mendimit, duke kufizuar kështu të drejtën e lirisë së shprehjes.
Osmani dhe Petkoviq
Petar Petkoviq dhe Vjosa Osmani janë përfshirë në një model shqetësues të retorikës së karakterizuar nga fyerjet, dehumanizimi dhe kërcënimet, duke reflektuar një armiqësi të thellë ndërmjet zyrave të tyre përkatëse. Shkëmbimet e tyre kanë përfshirë goditje dhe akuza personale, ku Petkoviq është më i drejtpërdrejtë dhe personal, ndërsa retorika e Osmanit priret të jetë më e përgjithshme, por gjithsesi e rrezikshme.
Si përfaqësues politikë, ata duhet të japin një shembull angazhimi dhe bashkëpunimi pozitiv, por në vend të kësaj, retorika e tyre krijon një atmosferë përçarëse ku demonizimi i palës tjetër është i zakonshëm. Kjo lloj retorike është veçanërisht e rrezikshme pasi mund të nxisë radikalizimin midis grupeve të caktuara, duke e portretizuar “armikun” si forca të liga ose ultranacionalistë. Është thelbësore për udhëheqësit që të promovojnë dialogun, mirëkuptimin dhe bashkëpunimin në vend që të përshkallëzojnë tensionet përmes gjuhës nxitëse dhe akuzave.
Shenjat pranë Rrugës
Në veri të Kosovës, shenjat që shfaqin emrat e vendeve përgjatë rrugëve kryesore kanë qenë tradicionalisht në gjuhën serbe, duke përdorur alfabrtin cirilik dhe latin. Mirëpo, më 14 mars, këto tabela u zëvendësuan me tabela dygjuhëshe, në fillim shqip dhe më pas serbisht. Brenda një dite, të gjitha toponimet shqiptare u mbuluan me ngjyrë të zezë. Më 15 mars, Ministri i Infrastrukturës ka lëshuar një deklaratë duke arsyetuar heqjen e alfabetit cirilik sepse është në përputhje me ligjin e Kosovës. Ky veprim, së bashku me deklaratën e ministrisë, ngjalli komente dhe reagime të shumta.
Më datë 17 mars janë bërë arrestime nga policia në lidhje me “vandalizimin” e shenjave në veri. Më pas, në datën 19 mars, punëtorët pastruan keto shenja. Këto ngjarje ngritën pikëpyetje për statusin e alfabetit cirilik dhe pozitën e tij juridike në Kosovë. Disa argumentojnë se cirilikja mbrohet nga ligji i Kosovës, ndërsa të tjerë e shohin atë si një relikt të epokës së Millosheviqit, e përdorur për të shtypur shqiptarët dhe për të vënë në dyshim vendin e tyre në Kosovën moderne.
Pastrimi i shenjave ngriti gjithashtu shqetësime, veçanërisht në zonat ku shumica e banorëve janë shqiptarë, pasi emrat e vendeve serbe në tabelat e rrumbullakëta ishin mbuluar me ngjyrë shumë kohë më parë pa asnjë përpjekje pastrimi. Kjo ka bërë që shumë banorë në Kosovën veriore të pyesin nëse të drejtat gjuhësore vlejnë për të gjithë qytetarët në mënyrë të barabartë apo nëse ato janë të rezervuara për grupe të veçanta.
Për më tepër, ka debat se si qeveria aktuale e percepton rëndësinë e gjuhës serbe. A konsiderohet kjo si e drejtë e garantuar e popullatës serbe në Kosovë, apo shihet ndryshe? Disa banorë në veri i shohin këto veprime si dëshmi të manovrimit politik para zgjedhjeve të ardhshme qendrore, me interesat serbe që shfrytëzohen për përfitime politike.
Veprimet në lidhje me sinjalistikën gjuhësore në veri të Kosovës janë me të vërtetë shqetësuese, pasi ato mund të krijojnë një precedent që duket se i jep përparësi një gjuhe mbi një tjetër dhe mund të ngrenë pyetje në lidhje me ligjet që mbrojnë mirëqenien e komunitetit serb në Kosovë. Është thelbësore që autoritetet t’i adresojnë këto shqetësime dhe të sigurojnë që të drejtat gjuhësore të respektohen dhe mbrohen për të gjitha komunitetet në rajon.
Vazhdimi me Dinarin
përmbledhje: Banka Qendrore e Kosovës (BQK) shpalli euron si monedhën e vetme ligjore, duke shkaktuar panik tek vendasit që varen nga dinarët serbë për pensione, mbështetje sociale dhe nevoja të tjera. Qasja në mjete u bë e vështirë për shkak të opsioneve të kufizuara bankare, limiteve të tërheqjes dhe sfidave në hapjen e llogarive për jo-rezidentët kosovarë. Paqëndrueshmëria politike dhe deklaratat mashtruese nga liderët përkeqësuan ankthin dhe besimi në institucione ka rënë. Grupet e margjinalizuara, veçanërisht ato jo-shumicë, u prekën në mënyrë disproporcionale, duke penguar të drejtat e tyre themelore.
Në mars, nuk kishte ndryshime të rëndësishme në politikat e Prishtinës në lidhje me përdorimin e dinarit, përkundër lutjeve të komuniteteve ndërkombëtare dhe atyre joshumicë në Kosovë. Qeveria e Serbisë u përgjigj duke ngritur banka të përkohshme pranë pikave kryesore të kontrollit përgjatë vijës kufitare administrative (ABL) në kontejnerë të lëvizshëm. Megjithatë, këto përpjekje nuk kanë qenë efektive, veçanërisht për banorët në jug të lumit Ibër, të cilët duhet të udhëtojnë distanca të gjata për të marrë pensionet ose përfitimet e tyre sociale, shpesh duke kaluar 300 kilometra në ditë.
OJQ Aktiv krijoi një linjë telefonike për qytetarët që të raportojnë çështjet që kanë të bëjnë me vendimet për dinarin, duke çuar në thirrje të shumta që nxjerrin në pah problemet e pazgjidhura të njohura për shumë njerëz, por jo të adresuara në mënyrë adekuate nga institucionet. Kjo ka nxitur zhgënjimin, pasi individët e prekur ndihen të neglizhuar dhe të pambështetur, duke përkeqësuar ndjenjat e paqëndrueshmërisë dhe pasigurisë ekonomike. Pretendimet e Albin Kurtit për kafenetë në veri që pranojnë euro, gjë që është kryesisht e pavërtetë dhe e parëndësishme për shumicën e njerëzve, kanë gërryer më tej besimin dhe kanë thelluar shqetësimet për mungesën e ndihmës për ata që mbështeteshin në dinar në të kaluarën.
Elbert Krasniqi dhe Xhelal Sveçla dhe simbolet e Serbisë
Në muajt e fundit, ministrat Elbert Krasniqi dhe Xhelal Sveçla kanë bërë fushatë në veri të Kosovës, duke synuar ato që ata i konsiderojnë simbole të padëshiruara të Serbisë. Kjo fushatë u fokusua në heqjen e dy billbordeve, një në Zveçan dhe një tjetër në Mitrovicën e Veriut. Fillimisht u panë si veprime të vogla, rëndësia u bë e dukshme me kalimin e kohës, veçanërisht në kontekstin e një modeli në zhvillim në mesin e individëve që jetonin afër Mitrovicës.
Fushata nuk synonte një flamur të lidhur me identitetin serb, jo flamurin kombëtar të Serbisë, të vendosur më parë në majë të malit ku ndodhet Kalaja e Zveçanit. Ndërsa ky flamur u kursye nga dyshja e ministrave, veprimet e tyre frymëzuan të tjerët që t’i merrnin gjërat në duart e tyre. Disa individë filluan të heqin flamurin, ndërsa të tjerë e vendosën atë përsëri, duke çuar në një cikël heqjeje dhe kthimi në muajt e fundit.
Në mars, tensionet u përshkallëzuan kur një person që hiqte flamurin u ndoq nga një grup, por nuk ndodhi asnjë konfrontim i drejtpërdrejtë. Mirëpo, gjatë këtij incidenti, shtiza e flamurit është dëmtuar nga mjetet elektrike, megjithëse nuk është shembur. Kjo ngjarje theksoi se si veprimet e përfaqësuesve të rangut të lartë mund të ndikojnë tek individët dhe potencialisht të çojnë në situata të rrezikshme që rrezikojnë sigurinë dhe marrëdhëniet me komunitetin.
Kjo situatë ka krijuar një pikë të re ndezjeje që mbetet e paqëndrueshme, pasi ndërveprimet mes njerëzve me pikëpamje të ndryshme për praninë e flamurit mund të përshkallëzojnë më tej tensionet dhe mund të rezultojnë me incidente serioze.
[1]https://kossev.info/kosovo-vesti-onlajn-martovski-pogrom-17-mart/
[2]https://kossev.info/kosovo-vesti-onlajn-martovski-pogrom-17-mart/
