Raport për gjendjen e të drejtave të njeriut në veri të Kosovës
Periudha e raportimit: Janar 2024
Në muajt e fundit, ka pasur një rritje të dhunës dhe tensioneve ndëretnike në veri të Kosovës, së bashku me një valë të re të gjuhës së urrejtjes në mediat tradicionale dhe sociale, si dhe shkeljet e pretenduara të të drejtave të njeriut nga policia e Kosovës nën preteksti i luftimit të krimit dhe zbatimit të shtetit ligjor, duke çuar në shumë raste kur banorët bëhen dëm kolateral i ngjarjeve të përmendura.
Me qëllim të dokumentimit të ngjarjeve që mund të shërbejnë si tregues të gjendjes aktuale sociopolitike, të sigurisë dhe të të drejtave të njeriut në veri të Kosovës.
Metodologjia
OJQ Aktiv mblodhi informacione rreth rasteve të mundshme të gjuhës së urrejtjes dhe shkeljes së të drejtave të njeriut duke monitoruar raportet e mediave në gjuhen serbe dhe shqipe, si dhe përmes intervistave të drejtpërdrejta me banorët vendas të katër komunave veriore të cilët raportuan shkelje të të drejtave të njeriut. Raporti mbështetet në terminologjinë dhe përkufizimet e pranuara botërisht të të drejtave të njeriut, siç janë përfshirë në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut (UDHR) dhe konventat dhe dokumentet e tjera përkatëse të OKB-së, Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, si dhe në legjislacionin në fuqi të Kosovës në lidhje me të drejtat e njeriut dhe mbrojtjen nga diskriminimi, duke përfshirë gjuhën e urrejtjes.
Raport i përgjithshëm mbi situatën e të drejtave të njeriut në janar 2024
Gjatë periudhës raportuese, organizata joqeveritare Aktiv nuk ka vërejtur ndonjë përmirësim në krahasim me periudhën paraprake, ku rastet e gjuhës së urrejtjes drejtuar grupeve minoritare ende vazhdojnë në mënyra të njohura. Është shtuar shqetësimi për reagimin dukshëm të dobët të institucioneve përgjegjëse dhe vazhdimin e retorikës nxitëse nga zyrtarët kosovarë, e cila është e drejtuar ndaj Serbisë dhe ngjarjeve në veri të Kosovës. Njësitet speciale të policisë vazhdojnë të pushtojnë bunkerë/pikë kontrolli të improvizuar përgjatë rrugëve kryesore në veri të Kosovës.
Të drejtat gjuhësore dhe policia
Më 8 janar vozitësi që po kthehej nga Kraleva në Mitrovicë, rreth orës 17:00 është ndaluar nga Policia Speciale në Urën e Bistricës. Ndërsa shmangte pengesat e vendosura në rrugë, makina e tij ngeci, por u rinis shpejt, nuk ka gjasa të ketë qenë problemi pasi ai ishte më larg oficerit që të vihej re lehtësisht. Para se të hapte dritaren për t’iu përgjigjur oficerit, shoferi fiku muzikën dhe makinën për të qetësuar oficerin dhe për të treguar se nuk do të ikte. Ndërsa ishte ndalur, polici i foli shoferit në shqip, dhe shoferi iu përgjigj shqip se nuk di të bënte një bisedë dhe vetëm tha: “Mirëmbrëma, unë jam serb, nuk di shqip. mirë.” Më pas polici tha në serbisht: “Oh, mirë, më jep dokumentet”. Shoferi i tha se dokumentet i kishte në maskën e diellit dhe në xhepin e tij, ndaj të cilit oficeri pohoi me kokë dhe shoferi vazhdoi t’i merrte. Polici i ka marrë dhe i ka ekzaminuar, ka bërë pyetje si emri i shoferit dhe nëse është nga vendi që shkruhej në dokumente dhe shoferi është përgjigjur vetëm si konfirmim.
Pastaj polici përdori një bateri dore për të parë në makinë dhe e pa dy pasagjerë të tjerë. Ai pyeti diçka në shqip që shoferi nuk e kuptonte, kështu që shoferi i tha në serbisht se i vjen keq dhe se nuk e kuptonte, dhe se nëse polici donte, ata mund të komunikonin në anglisht ose gjermanisht. Polici vazhdoi në shqip, një nga pasagjerët e kuptoi dhe i tha shoferit se polici e pyeti se kush ishte në makinë. Por për shkak të stresit, shoferi nuk u përgjigj drejtpërdrejt por u tha se njëri nga pasagjerët ishte një irlandez që nuk fliste shqip dhe se edhe pasagjeri tjetër nuk dinte shqip sepse ishte serb. Në atë moment, oficeri tha “IRAC?” dhe i ka kthyer dokumentet shoferit. Në atë moment, toni dhe shprehja e tij ndryshuan nga i zemëruar në i hutuar dhe disi bosh. Më pas ai tha diçka përsëri në shqip, por tregoi në një mënyrë që shoferi e interpretoi si shenjë për të vazhduar pa u ndalur më tej. Shoferi u largua ngadalë dhe i qetë nga vendi. Gjatë gjithë këtij ndërveprimi, oficerë me armë po qarkullonin makinën duke e tensionuar situatën në mënyrë të panevojshme.
Është e rëndësishme të theksohet se sipas Kushtetutës së Kosovës, gjuha serbe dhe ajo shqipe janë të garantuara në të gjithë territorin. Në këtë rast të veçantë, duket se ky parim kushtetues nuk është respektuar, gjë që mund të paraqesë shkelje të mundshme të të drejtave gjuhësore të shoferit. Kjo mund të ngrejë çështjen e respektimit të të drejtave të njeriut të shoferëve kur ndërveprojnë me policinë speciale në shumë raste.
Kisha në Zubqe
Më 14 janar, kisha në Zubçe ishte grabitur nga persona të njohur tashmë për popullatën vendase. Sipas pretendimeve të tyre, ky person e ka bërë këtë të paktën tetë vjet. Ndonëse rasti është raportuar në institucione/polici, janë ndërmarrë veprime të kufizuara. Dyshimet lokale tregojnë për dy vëllezër si fajtorë të mundshëm, me një të arrestuar tashmë për një sulm në një kishë në një fshat tjetër. Megjithatë, vendasit besojnë se vetëm kjo nuk mjafton për një zgjidhje të përhershme, ata kërkojnë hapa të mëtejshëm.
Pavarësisht masave paraprake, si vendosja e hekurave metalike në dritare për të mbrojtur kishën, vendasit i frikësohen hakmarrjes në formën e djegies së kishës nga hajnat e dyshuar. Në rastin e fundit u vodhën fonde të konsiderueshme, afërsisht 4000 RSD nga kisha dhe 6000 RSD nga ndërtesa ngjitur. Vendasit theksojnë se nuk besojnë se këto veprime janë të motivuara nga urrejtja. Shqetësimi i tyre kryesor është ngurrimi i perceptuar i policëve shqiptarë zëvendësues pas dorëheqjes së policëve serbë në Policinë e Kosovës, të cilët i konsiderojnë më pak të prirur për të komunikuar me komunitetin për të parandaluar incidente të mëtejshme.
Gjatë diskutimeve me ekipin e LMT dhe Eulex, banorët vendas shprehën shqetësimet e tyre lidhur me situatën aktuale. Megjithatë, përkundër përpjekjeve të tyre, nuk ka pasur ndonjë përparim apo veprim domethënës. Sipas vendasve, këta individë e kanë shënjestruar kishën të paktën 10 herë gjatë vitit 2023 dhe afërsisht 100 herë në total.
Vazhdimi i veprimeve të tilla, shfaqja e mosinteresimit për mbrojtjen e pronësisë së KOS-së shprehet publikisht, ka potencial të rrisë tensionet mes popullatës serbe dhe shqiptare dhe t’i hapë rrugën përshkallëzimit të urrejtjes dhe mundësisht të shndërrohet në dhunë.
Të drejtat për sigurinë dhe fenë pengohen nga mungesa e veprimeve të ndërmarra nga institucionet përkatëse, gjë që çon në uljen e besimit në institucionet publike, duke krijuar një ndjenjë frike dhe mungesë sigurie.
Vazhdimi i ngjarjes nga dhjetori (2023)
Përkujtues:
(Përdorimi i tepruar i forcës – 19 dhjetor: Pjesëtarët e Policisë së Kosovës dyshohet se kanë përdorur forcë të tepruar gjatë kontrollit në vijën kufitare administrative në Jarinje. Situata është përshkallëzuar gjatë një diskutimi për personat që udhëtonin në veturë. Personi i cili u ndalua pretendon se ka pasur një konfrontim fizik)
Kjo histori që mbuluam muajin e kaluar ka vazhdimin e saj. Pasi përfaqësuesi i OJQ-së Aktiv ka biseduar me viktimën, e cila pasi ka raportuar në IPK për përdorimin e tepruar të mundshëm të forcës nga pjesëtarët e policisë së Kosovës, viktima ka respektuar procedurën standarde dhe ka raportuar incidentin në institucionet kompetente. Mirëpo, gjatë marrjes së deklaratës, zyrtarët që e kanë bërë atë nuk e kanë njohur gjuhën serbe sa duhet, gjë që ka rezultuar me shumë gabime semantike që kanë ndryshuar thelbin dhe përmbajtjen. Viktima ka frikë se kjo mund të shkaktojë probleme kur të vijë koha që rasti të shqyrtohet nga institucionet përgjegjëse. Një nga problemet kryesore është data e shënuar gabimisht, ku thuhet se ngjarja ka ndodhur më 19.12.2024, gjë që e vendos rastin në të ardhmen.
