Izveštaj o situaciji ljudskih prava na severu Kosova
Period izveštavanja: Decembar 2023.
Poslednjih nekoliko meseci obeleženo je porastom nasilja i međuetničkih tenzija na severu Kosova, uz novi talas govora mržnje u tradicionalnim i društvenim medijima, kao i navodna kršenja ljudskih prava koja čini Kosovska policija pod izgovorom borbe protiv kriminala i sprovođenja vladavine prava, što je dovelo do toga da mnogi stanovnici postanu kolateralna šteta pomenutih dešavanja.
S ciljem dokumentovanja događaja koji mogu poslužiti kao pokazatelji aktuelne sociopolitičke, bezbednosne i ljudskopravne situacije na severu Kosova.
Metodologija
NVO Aktiv prikupila je informacije o potencijalnim slučajevima govora mržnje i kršenja ljudskih prava putem praćenja medijskih izveštaja na srpskom i albanskom jeziku i kroz direktne intervjue s lokalnim stanovnicima četiri severne opštine koji su prijavili kršenja ljudskih prava. Izveštaj se oslanja na univerzalno prihvaćenu terminologiju i definicije ljudskih prava, kako je utemeljeno u Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima Ujedinjenih nacija (UDHR) i drugim relevantnim UN konvencijama i dokumentima, Evropskoj konvenciji o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, kao i važećem zakonodavstvu Kosova u vezi s ljudskim pravima i zaštitom od diskriminacije, uključujući govor mržnje.
Opšti pregled situacije ljudskih prava u decembru 2023.
Tokom izveštajnog perioda, NVO Aktiv nije primetila poboljšanje u odnosu na prethodni period, s primerima govora mržnje koji ciljaju na manjinske grupe koji i dalje postoje , uz izraženu zabrinutost zbog primetno slabe reakcije od strane odgovornih institucija i daljeg inflamatornog govora kosovskih zvaničnika usmerenog prema Srbiji i dešavanjima na severu Kosova. Specijalne policijske jedinice i dalje zauzimaju improvizovane bunkere/čekpointe duž glavnih puteva na severu Kosova. Osim toga, eksproprijacije zemljišta i dalje se odvijaju bez adekvatnog obaveštenja ili preduzimanja neophodnih mera da se obavesti zakoniti vlasnik zemlje (u trenutku pisanja, osnovni sud u Prištini je poništio odluku Vlade Kosova).
Nikolla Xhufka i govor mržnje prema SPC
Srpska pravoslavna crkva (SPC) je u sporu s Nikollom Xhufkom, koji tvrdi da je albanski pravoslavni sveštenik. Sukob je nastao kada je grupa ljudi, uključujući Xhufku, tvrdila da je crkva u Rakinicë/Rakinica, opština Podujevë/Podujevo, „Albanska pravoslavna crkva“ posvećena albanskoj ličnosti Teofanu Noliju. Xhufka je optužio SPC da u crkvi krije oružje i tvrdio da je to „albanska nacionalna pravoslavna crkva“.
Raško-prizrenska eparhija SPC konačno je podnela krivičnu prijavu protiv Xhufke zbog upada, zloupotrebe verskog objekta i podsticanja na neslogu i netoleranciju.
Ovaj sukob je simptomatičan za napetosti oko verskih i etničkih identiteta u regionu, sa suprotnim tvrdnjama o vlasništvu i značaju crkve. Xhufkine akcije, uključujući mrzovoljne komentare i uništavanje imovine SPC, privukle su pažnju na njegove tvrdnje u vezi s postojanjem albanskog pravoslavnog identiteta. Xhufka je optužio SPC da podržava teroriste, krije oružje za njih i naziva SPC satanskom i nelegitimnom. Odgovorne institucije Kosova su prvobitno ignorisale Xhufkine akcije tokom nekog vremena pre nego što su crkvu ponovo stavile pod kontrolu SPC i omogućile zamenu brava. Napomena: Ovo nije prvi put da se Xhufka sukobljava i koristi govor mržnje protiv SPC na Kosovu.
Natpisi KLA u manastiru Draganac
Takođe tokom izveštajnog perioda, nepoznati počinioci napisali su natpis „KLA“ na ulazu u manastir Draganac, prouzrokujući štetu imovini i podstičući osećanja mržnje prema Srbima na Kosovu i potencijalno ugrožavajući njihovu bezbednost.
„Eksproprijacija” zemljišta u opštini Zvečan/Zveçan
Navodna eksproprijacija zemljišta dogodila se u selu Suvi Do/Suhodoll u opštini Zvečan/Zveçan, bez poštovanja pravila postupka i bez potrebne dokumentacije. Prilikom traženja dokumenata, vlasnici zemlje suočili su se s odbijanjem pristupa ključnoj papirologiji od strane prisutne policije i radnika kompanije koja sprovodi radove u vezi sa slučajem. Ove informacije su prikupljene kroz intervjue s pojedincima iz sela. Došlo je do nezakonitog uništavanja imovine, posebno cupanja i uništavanja voćnjaka.
Nezakonit karakter eksproprijacije zemljišta i bezobzirno uništavanje imovine stvaraju dubok osećaj straha među pogođenim stanovništvom, kao i stalnu nesigurnost u vezi sa sigurnošću njihovih domova i budućnosti.
Za ove događaje i njihove ozbiljne posledice odgovorni su Ministarstvo infrastrukture i Ministarstvo unutrašnjih poslova Kosova, uključujući brzo smanjenje broja stanovnika na severu Kosova i dalje narušavanje poverenja stanovništva u Kosovo i verodostojnosti institucija Kosova.
NVO Aktiv reagovala je obaveštavanjem relevantnih ministarstava i aktivno traži relevantne informacije i kontakte vezane za ovaj slučaj, sprovodeći popise štete onima čije su zemlje i imanja oštećeni. Iako su se mašine koje su bile uključene privremeno zaustavile s radom, a medijsko izveštavanje ukazalo na ovaj problem, došlo je do razočaravajuće odsutnosti odgovora od ministarstava koja su kontaktirana.
Šteta zdravstvenom objektu u Suvi Do/Suhodoll
Kancelarija za Kosovo i Metohiju nedavno je izvestila o incidentu koji je ciljao na zdravstveni objekat smešten u višenacionalnom kraju Suvi Do/Suhodoll, blizu Severne Mitrovice. Vandalizatori su navodno razbili prozore i nasilno uklonili metalne kapije koje obezbeđuju zdravstvenu ustanovu, podstičući nemir i osećaj nesigurnosti među lokalnim stanovnicima i ometajući njihovo osnovno pravo na pristup medicinskoj nezi.
Crkva u opštini Zvečan/Zveçan
Ministarstvo kulture Kosova jednostrano renovira pravoslavnu crkvu u Gornjem Vinarcu/Vinarc i Epërm, bez konsultacije sa SPC, i tvrdi da je to „katolička crkva“ kako bi prisvojilo materijalnu i duhovnu baštinu SPC, kršeći njihovo pravo na verski identitet i imovinu.
Crkva, istorijski srpska, datira iz 14. veka i oskrnavljena je tokom sukoba krajem 1990-ih. Uprkos njenom istorijskom značaju za srpsku zajednicu, kosovske vlasti su preimenovale i izmenile njen identitet bez konsultacija sa SPC.
Srpska pravoslavna eparhija protestuje zbog ove promene identiteta crkve i nekonsultacije sa SPC, kao kršenja verskih i kulturnih prava, izražavajući zabrinutost zbog istorijskog revizionizma, brisanja nasleđa SPC i neispunjavanja pravnih obaveza.
Ove radnje krše pravo SPC na verski identitet, imovinska prava i kulturnu baštinu. Jednostrano preimenovanje crkve od strane kosovskih vlasti podriva verska i kulturna prava, podstiče netoleranciju i podriva vladavinu prava i poštovanje obaveza prema zakonu.
Prekomerna upotreba sile
Dana 19. decembra, navodno su pripadnici kosovske policije pribegli prekomernoj upotrebi sile protiv osobe koju su zaustavili tokom kontrole na Administrativnoj liniji razdvajanja u Jarinju i pitali o prisustvu psa u vozilu, što je navodno dovelo do eskalacije situacije kada je pitanje termina granice ili administrativne linije dovedeno u pitanje.
Prema izjavama osobe uključene, verbalne razmene su prerasle u fizički sukob, tokom kojeg je primila udarce, ruke su joj bile uvijene, i bila je zatočena na tamnom mestu i lisicama. Na kraju je oslobođena nakon otprilike pet sati i dobila je prijavu za nepoštovanje naloga kosovske policije. Izrazila je svoju spremnost da iznese događaje na konferenciji za novinare, ukazujući na zabrinutost zbog zlostavljanja i negativnog obrasca ponašanja prema zajednici kojoj pripada.
Po dobijanju vesti o incidentu, NVO Aktiv kontaktirala je osobu uključenu, koja je pružila detalje o situaciji i obavestila da nije upoznata s postojećim mehanizmima za podnošenje žalbi Inspektoratu kosovske policije. Aktiv ju je uputio kroz postupak podnošenja žalbe. Takve akcije još jednom smanjuju percepciju sigurnosti Srba na Kosovu, smanjuju njihovo poverenje u kosovske institucije i podrivaju njihovo pravo na bezbednost.
