Dialogu ka krijuar disa gjëra pozitive dhe ka ndihmuar që incidentet të zvogëlohen, pavarësisht se janë shoqëruar me shumë tensione gjatë rrugës. Megjithatë, ajo që ende mungon dhe që është shumë e rëndësishme është – besimi.
Një ditë më parë, një miku im nga Kosova, babai i të cilit ishte vrarë nga ushtarët serbë në luftën e vitit 1999, më erdhi për vizitë. Ai nuk erdhi si turist në kryeqytetin e Serbisë, por në kërkim të një trajtimi mjekësor për vajzën e tij. “Nuk e kam menduar kurrë se do të vij në Beograd…”, më tha ai teksa po ecnim poshtë Knez Mihajlovës. Rreth asaj kohe mendoja se çfarë të shkruaja në tekst dhe cilat janë aspektet pozitive të dialogut. Miku im duhej të vendoste se ku do t’i nënshtrohej një operacioni vajza e tij dhe ai duhej të bënte një hap më tej në jetën e tij dhe ta çonte te një kirurg në Beograd. Ndonjëherë është e vështirë të bësh një hap më tej kur gjërat janë personale. Dhe ndonjëherë thjesht duhet. Për mikun tim, Beogradi ishte qendra nga doli forca e keqe që i mori jetën babait të tij. Kishte shumë pyetje në lidhje me sigurinë dhe si të arrihej atje. I zgjidhëm bashkë, një herë. Ai nuk ishte i qetë deri natën e parë. Të nesërmen, vajza e tij iu nënshtrua një operacioni dhe ata prisnin rezultatet. Fati i vajzës së tij ishte në duart e mjekut. Sidoqoftë, gjithçka shkoi mirë dhe frika u zhduk ashtu si tumoret e vajzës së tij.
A i besojmë dialogut? Çfarë pozitive solli dialogu? Politika mund të bëjë mrekulli kur të dojë. Por dialogu është ngecur dhe nuk duket se po ecën përpara. Jo aq shpejt dhe jo tani. Pak njerëz e besojnë atë edhe pse është e vetmja rrugë drejt përparimit dhe jetës më të mirë. Por kush kujdeset për këtë? Shpeshherë politikanët e minojnë dialogun, duke folur se sa e vështirë ishte për ta, sa të pabarabartë ishin, se si nuk mund të shkonin më tej. Dhe pastaj, me disa marifete, ata arrijnë në kuotën e statusit. Më parë çonte në incidente të mëdha. Tani, pak më pak, të them të drejtën. Por të gjithë kanë ende frikë nga konfliktet dhe luftërat e reja. Kjo sepse frika është ende aty, edhe pse nuk ka gjasa të ndodhë një skenar i tillë. Njerëzit në Kosovë dhe Serbi, si dhe në vendet e tjera të rajonit, kanë përjetuar atë që po përjeton Europa tani. Jeta në tranzicion nuk është një përrallë, sidomos kur ajo zgjat mbi tre dekada dhe ne jemi ende larg demokracisë. Si mund t’i besojnë njerëzit ndonjë gjëje apo kujtdo kur janë të vetëdijshëm se çdo gjë mund të ndodhë dhe asgjë nuk mund të ndodhë? Frikë akute. Duke shkuar në qarqe dhe në një vorbull jete nga e cila nuk ka rrugëdalje. Një seri tensionesh, urrejtjesh, incidentesh, bllokimesh, moszbatimi dhe negociatash në Bruksel dhe te alternuar diku tjetër.
Për shumë, është një mision i pamundur që Kosova dhe Serbia të arrijnë një marrëveshje dhe të ecin përpara. Sigurisht, ata kanë shumë arsye për këtë. Dialogu nuk ka qenë gjithmonë një rrugë drejt normalizimit pasi shpesh ka sjellë situata konflikti. Nuk është e vështirë për serbët dhe shqiptarët, të paktën për ata që janë mësuar të mos besojnë në të nesërmen më të mirë, të jetojnë me faktin se është e pamundur që palët të bien dakord për ndonjë gjë të madhe. Kjo nxitet nga pseudonimet si “Hitler” dhe “Putin”, retorika e zjarrtë dhe mungesa e vullnetit. Njëra palë nuk dëshiron të thotë se cili është kompromisi dhe pala tjetër nuk dëshiron të afrohet pa njohje.
Kur filloi dialogu, ishte teknik dhe prisja që disa çështje të zgjidheshin me kalimin e kohës, si njohja e dokumenteve, targat e makinave, administrata, pensionet, pronat, personat e zhvendosur, kompensimi, çështjet që lidhen me sigurinë dhe një mundësi për lehtësimin e marrëdhënieve dhe më pas të normalizohet për t’u krijuar në mënyrë që përfundimisht të arrihet një marrëveshje për çështjet madhore. Një pjesë e tij e luajti në atë mënyrë, dhe pjesa tjetër jo. Dialogu është i ngadaltë, jo transparent dhe i lirshëm. A duket problemi afër zgjidhjes së tij? Aspak. Por pyetja është, çka nëse jo dialogu, dhe a ka ndryshuar diçka dialogu gjatë gjithë këtyre viteve. Çdo histori ka veçoritë e veta pozitive dhe negative, përfshirë dhe këtë.
Dialogu është çështje besimi dhe pak kompromisi, me mundësinë e krijimit të diçkaje të re, diçka shumë më premtuese. Por a mund të shkojnë njerëzit këtu përtej besimeve, simboleve dhe miteve të tyre për një të ardhme më të mirë dhe më të qytetëruar. Kuptimi më i mirë nuk është gjithmonë një çështje e gjuhës e cila është e ndryshme, por mungesë e vullnetit për të folur me të vërtetë. Sigurisht që kështu i shkon politikës. Megjithatë, njerëzit duhet të lidhen me procesin, ata kanë nevojë për rezultate pozitive në mënyrë që të interesohen dhe të kuptojnë se dialogu është real dhe i vlefshëm.
Për shkak të ngarkesës së tij, dialogu ka qenë cak i komenteve dhe qasjeve negative, të demonizuar nga ata që nuk duan zgjidhje. Megjithatë, ka lejuar gjithnjë e më shumë njerëz të lëvizin, me ose pa ngjitëse në targa, ka lejuar që tensionet të ulen dhe njerëzit të ndjehen shumë më të sigurt kur lëvizin nëpër Kosovë, qoftë në Mitrovicën Veriore apo Jugore, apo kur shkojnë në Preshevës. Dialogu ka krijuar zyra ndërlidhëse dhe megjithatë disa kanale komunikimi. Ai mundësoi që të ndodhin më pak incidente. Të paktën ata me përfundime tragjike. Kjo është arsyeja pse zgjati kaq shumë. Po flasim për fundin e një të kaluare të vështirë që e patën Kosova dhe Serbia, fundi i pikëllimit, agonisë dhe pasigurisë, fundi i stagnimit dhe i frikës. për këtë bëhet fjalë. Dhe duhet kohë dhe energji për ta përfunduar atë në një notë pozitive. Si? Nëpërmjet bisedimeve dhe jo armëve dhe metodave që nuk çojnë askund.
Në gusht 2018, kur Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Antonio Guterres, iu drejtua publikut kur shënoi tragjedinë e Nagasaki dhe Hiroshima, ai foli se sa e rëndësishme është paqja. “Paqja duhet të jetë prioriteti numër një, çdo ditë duhet të punojmë për parandalimin dhe zgjidhjen, për pajtimin dhe dialogun, për të prerë rrënjët e konfliktit dhe dhunës”, kishte thënë Guterres saktësisht katër vjet para fillimit të luftës në Ukrainë. Kujtohem vazhdimisht për këtë. Bota, përfshirë Kosovën dhe Serbinë, dhe rajonin, ka parë mjaft dhunë. Shoqëritë që duan të përparojnë qytetërimin duhet të mësojnë vijat e kuqe nga e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja. Nuk ka kaluar shumë nga lufta në Kosovë, e megjithatë ka kaluar mjaft kohë. Njerëzit duhet të komunikojnë për të qenë të lirë. Disa duhet të shkojnë te mjeku, e të tjerë duan të shkojnë në det. Por të gjithë duhet të ndihen të sigurt dhe të trajtohen me respekt dhe jo urrejtje.
Miku im nga Kosova u kthye i lumtur në shtëpi sepse zgjidhi një çështje të madhe. Para se të largohej, gjatë procedurës së daljes nga spitali, ai kërkoi të fotografohej me mjekun, për një suvenir. Ndoshta një ditë do të krijohen ndjenja të reja, ato të besimit, sigurisë dhe pa tensione. Ndjenja e shërimit dhe jo e vdekjes.
P. S. Nga Beogradi me dashuri.
