Raporti për gjendjen e të drejtave të njeriut në veri të Kosovës
Periudha e raportimit: Shkurt, 2024
Në disa muajt e fundit, ka pasur një rritje të dhunës dhe tensioneve ndëretnike në veri të Kosovës, së bashku me një valë të re të gjuhës së urrejtjes në mediat tradicionale dhe sociale, si dhe shkelje të pretenduara të të drejtave të njeriut nga policia e Kosovës nën pretekstin e luftimit të krimit dhe zbatimit të sundimit të ligjit, duke çuar në shumë raste kur banorët janë bërë dëm kolateral i ngjarjeve të përmendura.
Të dokumentohen ngjarjet që mund të shërbejnë si tregues të gjendjes aktuale sociopolitike, të sigurisë dhe të të drejtave të njeriut në veri të Kosovës
Metodologjia
OJQ Aktiv mblodhi informacione rreth rasteve të mundshme të gjuhës së urrejtjes dhe shkeljes së të drejtave të njeriut duke monitoruar raportet e mediave në serbisht dhe shqip, si dhe përmes intervistave të drejtpërdrejta me banorët vendas të katër komunave veriore të cilët raportuan shkelje të të drejtave të njeriut. Raporti mbështetet në terminologjinë dhe përkufizimet e pranuara botërisht të të drejtave të njeriut, siç janë të përfshira në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut (DUDNj) dhe konventat dhe dokumentettjera përkatëse të OKB-së, Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, si dhe në legjislacionin në fuqi të Kosovës në lidhje me të drejtat e njeriut dhe mbrojtjen nga diskriminimi, përfshirë këtu gjuhën e urrejtjes.
Raport i përgjithshëm për situatën e të drejtave të njeriut në shkurt 2024.
Gjatë periudhës raportuese, OJQ AKTIV ka vërejtur një rritje të rasteve dhe ashpërsisë së rasteve të tilla në të cilat janë shënjestruar qytetarët e rregullt, politikanët nga rradhet e pakicave dhe personat LGBTQI+.
Fillimi i vitit regjistroi një rritje të shkeljeve të të drejtave të njeriut dhe gjuhës së urrejtjes, të shkaktuar nga veprimet e përfaqësuesve të qeverisë në veri, duke i konsideruar disa gjëra të papërshtatshme dhe duke i hequr ato. Kjo çoi në gjuhë të urrejtjes online si nga serbët ashtu edhe nga shqiptarët. Përveç kësaj, shtëpitë e të kthyerve në pjesën veriore të Mitrovicës u vandalizuan, duke nxitur më tej tensionet në platformat online. Pamfletet nga “Narodna Odbrana” (Mbrojta popullore), një grup për mbrojtjen e qytetarëve, qarkulluan në Mitrovicë, duke ngjallur frikën e dhunës së përtërirë të ngjajshme me incidentet e kaluara në Banjska. OJQ-të dhe përfaqësuesit e tyre ishin gjithashtu në shënjestër të sulmeve.
Ky muaj ka dëshmuar një rritje shqetësuese në shënjestrimin e OJQ-ve, veçanërisht të atyre që punojnë me serbët, edhe pse jo ekskluzivisht e kufizuar në to.
Duda Balje, kryetare e Komisionit për të Drejtat e Njeriut
Që nga marrja e detyres së kryetares, ajo ka shfaqur vazhdimisht agresion ndaj të drejtave të LGBTQI+, duke përdorur gjuhë të fortë, urrejtjeje dhe shpifëse. Kjo arriti një kulm muajin e kaluar kur OJQ-të kërkuan dorëheqjen e saj. Në mbrojtjen e saj të supozuar të të drejtave të njeriut, pikëpamjet e saj të cilat dukej se nuk ishin në përputhje me standardet e të drejtave të njeriut, mbizotëruan mbi interesat e komunitetit LGBTQI+. Kjo nxiti shqyrtimin nëse të drejtat e njeriut u jepen në mënyrë selektive vetëm atyre që janë të privilegjuar.
Ndjekja e metejshme e çështjes së Qendres për Paqe dhe Tolerancë (CPT) dhe rrjedhoja
Më 31 janar, policia bastisi zyrat e CPT-së në Prishtinë, duke pretenduar fillimisht se ishte një bazë spiunazhi me operativë. Megjithatë, tregimi u zhvendos me shpejtësi në të njëjtën ditë në pretendimin se zyrat po përdoreshin si një shërbim i paautorizuar i ambulancës. CPT-ja i ka hedhur poshtë fuqimisht këto pretendime, duke pohuar se e vetmja e vërtetë e tyre është se mjekët nga komunat lokale serbe vizitojnë kete qender për të kontrolluar presionin e gjakut dhe nivelin e sheqerit te serbët dhe komunitetet tjera pakicë që banojnë në Prishtinë, si dhe policët aty pranë. CPT-ja pohon historinë e saj të punes 20-vjeçare në Kosovë, me themelimin e OJQ-së së saj të mbështetur nga UNMIK-u, Mjekët pa Kufij dhe KFOR-i. Këto zyra nuk ofrojnë shërbime mjekësore por lehtësojnë vizitat nga mjekët në Graçanicë për kontrolle shëndetësore dhe udhezime. Ata pretendojnë pronësinë e hapësirës nga qyteti, përkundër përpjekjeve të kaluara të Ministrisë së Punëve të Brendshme të Kosovës për ta blerë atë, të destinuar për shfrytëzim të komuniteteve pakicë. Veçanërisht, deklaratat e pakujdesshme të Ministrit të Punëve të Brendshme, Xhelal Sveçla rrezikojnë stafin e CPT-së, familjet e tyre dhe vizitorët, duke shkaktuar pa nevojë frikë dhe duke minuar një nga hapësirat e pakta të sigurta për diskutim. Vendosja e kësaj hapësire afër stacionit policor nënvizon pozitën e pasigurt të komuniteteve pakicë në Prishtinë. Retorika nxitëse e ministrit Sveçla dhe akuzat e pabaza kundër OJQ-ve rrezikojnë më tej punëtorët dhe gërryejnë besimin tek institucionet, duke përkeqësuar armiqësinë ndaj komuniteteve pakicë në Kosovë, pohon CPT. Retorika inflamatore nga pozitat e pushtetit po bëhet më e shpeshtë, duke çuar në një ndjenjë të reduktuar të sigurise për të gjithë, gjë që në fund të fundit nuk i ndihmon askujt.
Besnik Bislimi dhe OSHC-të
Së fundmi në Bruksel janë mbledhur anëtarët e Grupit Punues të Konventës Kombëtare të BE-së për Kapitullin 35 dhe një delegacion i serbëve nga Kosova. Qëllimi i këtij takimi ishte adresimi i çështjeve që kanë të bëjnë me gjendjen e serbëve në Kosovë. Megjithatë, ky tubim shkaktoi një reagim nga Besnik Bislimi, i cili kritikoi Lajčák për padrejtësi të pretenduar në proceset e udhëhequra nga BE-ja dhe akuzoi përfaqësuesit e OJQ-ve të pranishëm në takim se punojnë aktivisht kundër integrimit të serbëve në institucione. Kjo çoi në një valë urrejtjeje në platformat e mediave sociale ndaj serbëve dhe këtyre OJQ-ve specifike.
Situata u përshkallëzua më tej kur Arbër Vokrri, zëvendësministri i Administratës Lokale, mori pjesë në një takim me përfaqësuesit e BE-së dhe përfaqësuesit e OJQ-ve të sipërpërmendura në Bruksel. Arbër Vokrri e ka filmuar këtë nga laptopi i tij dhe i ka akuzuar se janë individë që jetojnë në Beograd dhe vijnë në Kosovë vetëm për të ekzekutuar urdhrat e presidentit serb Vučić. Të dyja deklaratat e zëvendëskryeministrit dhe zëvendësministrit u priten me kritika, veçanërisht nga Viola VON CRAMON, Quint dhe Miroslav Lajčák. Mirëpo, dëmi tashmë ishte bërë, gjë që duket edhe nga komentet e postimeve të përfaqësuesve të Vetëvendosjes, të mbushura me urrejtje dhe përkrahje për këto veprime.
Këto komente kanë ngjallur ankth dhe frikë tek shumë njerëz, veçanërisht tek ata që punojnë në këto OJQ të cilat janë të përkushtuara për të promovuar integrimin dhe energjinë pozitive qytetare. Kjo situatë krijon një atmosferë frike dhe zvogëlon entuziazmin për të vazhduar punën ose jetën në Kosovë, jo vetëm për këtë grup specifik, por edhe për të tjerët që po humbasin me shpejtësi besimin në institucionet, veçanërisht te serbët. Ky model shqetësues i armiqësisë ndaj BE-së dhe OJQ-ve ngre shqetësime për shkeljet e mundshme të të drejtave të njeriut në të ardhmen.
Çështjet që lindën pas Vendimit të BQK-së lidhur me valutën
Më 1 shkurt, Banka Qendrore e Kosovës (BQK) shpalli euron si monedhën e vetme ligjore në Kosovë, që përkon me mbylljen e bankës NLB Komercijalna Banka, të vetmin institucion te autorizuar për të trajtuar dinarin serb të transportuar përmes kompanisë Henderson me bazë në Mbretërinë e Bashkuar. Këto zhvillime ndezën panik tek vendasit që vareshin nga pensionet, mbështetja sociale, shkollimi i studentëve dhe shumë të tjerë nga Serbia. Qasja në fonde u bë problematike pasi kanaleve tradicionale si kerkesat e çeqeve të postës u mungonin dinarë, ndërsa kartat ekskluzive të dinarit të bankës Postanska Stiedionica rezultuan të padobishme jashtë Serbisë. Ata me llogari bankare NLB Komercijalna Banka që posedojnë kartela debiti VISA/Mastercard mund të përdorin ATM-të e bankës NLB për të operuar në sistemin e Kosovës, por këto llogari janë të pazakonshme.
Duke i ndërlikuar më tej gjërat, veprimet e qeverisë nxitën nxitimet e bankave dhe mungesat fillestare të fondeve, të përkeqësuara nga ndalimi i kolonave me dinarë në ABL. Prania e Postanska Stedionica në Kosovë është e kufizuar dhe ekziston vetëm në Mitrovicë, Zveçan, Leposaviq dhe Zubin Potok që nuk u ndihmon njerëzve që jetojnë në jug të Ibrit. Limitet e tërheqjes, rreth 100 euro ose 10,000 dinarë në ditë, i shtuan frustrimet. Disa lajme qarkulluan në fillim të shkurtit për tërheqjet e eurove nga bankat që operojnë me dinar, edhe pse të pakonfirmuara.
Në mes të kësaj, paqëndrueshmëria politike e nxitur nga gjysmë të vërtetat e liderëve politikë shtoi ankthin e popullatës. Rastet e deklaratave mashtruese janë evidente kur liderët politikë kërkojnë ndryshime minimale në vendime të caktuara dhe pretendojnë miratim të gjerë, si në rastin e adoptimit të euros. Ata gjithashtu sugjerojnë se serbët mund të përdorin lirisht bankat brenda sistemit të Kosovës ose të hapin llogari, pavarësisht se realiteti shpesh është ndryshe. Për shembull, për të hapur një llogari bankare, individët zakonisht kanë nevojë për një kontratë me një kompani të regjistruar në Kosovë, që paraqet sfidë për pensionistët që nuk kanë mundësi të tilla kontraktuale. Dhe ata nuk i marrin pensionet nga Kosova.
U ngritën pyetjet lidhur me ligjshmërinë e vendimit, duke pasur parasysh mungesën e autoritetit legjislativ të BQK-së. Besimi në institucione u rrëzua, duke prekur si komunitetet serbe ashtu edhe komunitetet tjera joshumicë por edhe disa shqiptarë gjithashtu. Vendimi ndikoi në mënyrë disproporcionale në grupet e margjinalizuara, kryesisht tek pakicat e varura nga dinarë, duke përkeqësuar tendosjen e tyre financiare. Sfidat e qasshmërisë, veçanërisht për ata që nuk mund të përballojnë udhëtimet në Rashkë, e ndërlikuan gjendjen e tyre, duke penguar aftësinë e tyre për të ushtruar të drejtat themelore të njeriut.
