Pjesa më e madhe e përmbajtjes në platformat e komunikimit – duke përfshirë dokumentet, postimet, njoftimet për media, lajmërimet si dhe informacione të tjera relevante – është e disponueshme në gjuhën serbe, duke mundësuar në masë të madhe qasjen në informacion për të gjithë qytetarët, pa marrë parasysh gjuhën që flasin, ka treguar analiza e faqes zyrtare dhe rrjeteve sociale të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës. Megjithatë, janë vërejtur edhe disa anomali gjuhësore që pasqyrohen në praktikën jo të njëtrajtshme në disa kategori të faqes, si dhe në kanalet digjitale të komunikimit – disa përmbajtje nuk janë përkthyer.
Për problemin e shkeljes sistematike të Ligjit për përdorimin e gjuhëve në Kosovë është tërhequr vërejtja prej vitesh, por ai ende vazhdon të ekzistojë, pavarësisht kornizës ligjore[1] që garanton përdorimin e barabartë të gjuhës shqipe dhe asaj serbe. Në këtë kontekst, komunitetet jo-shumicë, ato që komunikojnë në gjuhën serbe, vazhdojnë të mbesin të privuara nga informacionet kyçe. Kjo është konstatuar edhe në Raportin e Komisionit Evropian për Kosovën për vitin 2023[2], ku në disa pika është theksuar ky problem.
Prandaj, OJQ Aktiv, Radio Kim, Iniciativa e Re Shoqërore (NSI) dhe Radio Gorazhdevc vazhdojnë fushatën e avokimit publik me qëllim të nxitjes së institucioneve për të adresuar këtë problem shumëvjeçar. Këtë javë në fokus është Gjykata Kushtetuese e Kosovës, institucion i cili është analizuar në dy segmente: përmes shembujve të praktikës së mirë dhe asaj të keqe. Pas shqyrtimit të faqes zyrtare dhe rrjeteve sociale të kësaj gjykate, kemi konstatuar se, ndryshe nga analizat tona të mëparshme ku kemi theksuar probleme të shumta gjuhësore dhe mangësi, kjo institucion ka respektuar në masë dukshëm më të madhe normat ligjore të Ligjit për përdorimin e gjuhëve.
Gjykata Kushtetuese e Kosovës është instanca më e lartë gjyqësore dhe është përgjegjëse për interpretimin e Kushtetutës dhe vlerësimin e kushtetutshmërisë së ligjeve, akteve dhe vendimeve të të gjitha institucioneve të tjera. Si e tillë, ka detyrimin që në punën e saj të pasqyrojë parimet themelore kushtetuese, përfshirë edhe parimin e barazisë gjuhësore. Respektimi i plotë i normave gjuhësore nga ana e Gjykatës Kushtetuese është veçanërisht i rëndësishëm, pasi kjo institucion merret me çështje që ndikojnë drejtpërdrejt në të drejtat e qytetarëve, përgjegjësinë institucionale dhe funksionimin e rendit juridik. Prandaj, transparenca, qasja dhe besimi i publikut në punën e saj nuk mund të realizohen plotësisht nëse një pjesë e qytetarëve nuk ka qasje të barabartë në informacione në gjuhën e tyre.
Prandaj është me rëndësi thelbësore që të gjitha informacionet – përfshirë aktgjykimet, njoftimet për media, paralajmërimet, vendimet, si dhe përmbajtjen digjitale në uebfaqe dhe rrjete sociale – të jenë të sinkronizuara dhe të disponueshme në të dy gjuhët zyrtare. Kështu, jo vetëm që përmbushen obligimet ligjore, por edhe forcohet legjitimiteti dhe gjithëpërfshirja e institucionit në një shoqëri shumetnike.
Shembujt e praktikave të mira
Faqja e internetit[3]: Pjesa hyrëse e faqes zyrtare të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës përfaqëson një shembull të praktikës së mirë kur bëhet fjalë për respektimin e të drejtave dhe normave gjuhësore. Seksioni i dedikuar përdoruesve të gjuhës serbe është i qartë, i lexueshëm dhe funksional, me kategori dhe dokumente të paraqitura në mënyrë të qartë. Veçanërisht është me rëndësi që të gjitha informacionet e disponueshme në gjuhën serbe janë identike me ato në versionin shqip të faqes, duke siguruar kështu qasje të barabartë për qytetarët që komunikojnë në të dy gjuhët zyrtare.
Gjykatësit[4]: Kategoria “Gjykatësit” përbën gjithashtu një shembull të praktikës së mirë, pasi që në të dy versionet, shqip dhe serbisht, informacionet janë identike.
Organogrami[5]: Në këtë kategori është respektuar gjithashtu norma gjuhësore në të dy versionet e faqes. Situatë identike vlen edhe për kategorinë “Ndërtesa e Gjykatës”[6].
Historiku[7]: Kjo kategori në versionin serbisht të faqes është përkthyer saktë, pa gabime drejtshkrimore dhe gjuhësore. Përmbajtja e kësaj seksioni përputhet plotësisht me atë në versionin shqip. E njëjta situatë vlen edhe për kategoritë “Kompetencat”[8], “Rregulloret e brendshme”[9], “Rregullorja e Njësisë Ligjore”[10], si dhe për informacionet mbi bibliotekën e Gjykatës Kushtetuese[11].
Vendimet[12]: Në këtë kategori është evidentuar se të gjitha dokumentet janë të përkthyera rregullisht në të dy gjuhët zyrtare – serbisht dhe shqip. Gjithashtu, përdoruesve u mundësohet shkarkimi i vendimeve në gjuhën e dëshiruar. Funksionalitetet e kërkimit dhe filtrimit janë të përkthyera dhe të përshtatura plotësisht në të dy versionet gjuhësore.
Statistikat[13]: Pjesa ku paraqitet grafiku me tabelat statistikore është përkthyer në mënyrë të rregullt në gjuhën serbe.
Publikimet[14]: Në kategorinë “Publikime” është vërejtur se të gjitha dokumentet e bashkangjitura – përfshirë buletinet informuese, raportet vjetore, planet strategjike dhe udhëzuesit praktikë – janë të disponueshme në mënyrë të rregullt në të dy gjuhët zyrtare, serbisht dhe shqip.
Lajmet[15]: Edhe këtu është konstatuar se norma gjuhësore është zbatuar në mënyrë të qëndrueshme, me të gjitha publikimet të disponueshme në serbisht dhe shqip. E njëjta situatë vlen edhe për kategorinë me informacionet e kontaktit[16] si dhe për linqet[17] që çojnë te institucionet e tjera të Kosovës, organizatat ndërkombëtare dhe Gjykatat Kushtetuese në botë.
Punësimi[18]: Nga analiza e kësaj kategorie është konstatuar se norma gjuhësore është respektuar plotësisht – të gjitha informacionet janë identike dhe të prezantuara në mënyrë të qëndrueshme në serbisht dhe shqip. Përveç shpalljeve dhe informatave aktuale, edhe dokumentet e arkivuara janë të disponueshme në të dy gjuhët zyrtare.
Shembuj të praktikave të këqija
Gjykata Kushtetuese[19]: Edhe pse të gjithë dokumentet në këtë kategori janë të titulluara në gjuhën serbe, përmbajtja e tyre është në të vërtetë në gjuhën shqipe.
Kushtetuta[20]: Një nga shembujt e praktikës së dobët në faqen zyrtare të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës është dokumenti i Kushtetutës së Kosovës, i cili në seksionin në gjuhën serbe është i bashkangjitur vetëm në gjuhën shqipe. E njëjta situatë vlen edhe për Ligjin për Gjykatën Kushtetuese[21].
Rregulloret e brendshme[22]: Një tjetër shembull i praktikës negative është vërejtur në kategorinë “Rregulloret e brendshme”, ku dokumentet janë formalisht të titulluara në serbisht, por përmbajtja e tyre është plotësisht në shqip. Situatë e njëjtë është regjistruar edhe në kategoritë “Rregullorja e njësisë ligjore”[23], “Udhëzimet për praktikën”[24] dhe “Kodi i etikës”[25].
Video[26]: Nga gjithsej pesë materiale video të publikuara në faqen zyrtare, përmbajtja është ekskluzivisht në gjuhën shqipe, ndërsa titujt janë të paraqitur edhe në gjuhën serbe. Në disa raste kur janë të përfshira titra, ato janë të disponueshme vetëm në gjuhën angleze, ndërsa mungojnë titrat në gjuhën serbe.
Formulari për punësim[27]: Një shembull i praktikës negative është evidentuar edhe te formulari i bashkangjitur për punësim. Edhe pse është i titulluar në gjuhën serbe, i gjithë përmbajtja e dokumentit është në gjuhën shqipe.
Rrjetet sociale
Facebook[28]: Në profilin zyrtar të institucionit në rrjetin social Facebook, emri i faqes është i paraqitur ekskluzivisht në gjuhën shqipe. Megjithatë, përmes analizës së postimeve dhe aktiviteteve në formë të përmbajtjes së shkruar, është konstatuar se të gjitha informacionet janë të ofruara në mënyrë të qëndrueshme në të dy gjuhët zyrtare – shqip dhe serbisht. Po ashtu, në vetë profilin është e theksuar qartë se përdoren të dy gjuhët.
Nga ana tjetër, një shembull i praktikës së dobët është vërejtur lidhur me përmbajtjen video[29]. Nga gjithsej 11 video të publikuara në këtë platformë, vetëm dy kanë përkthim në gjuhën serbe, ndërsa të tjerat janë ekskluzivisht në shqip, pa titra ose sinkronizim në gjuhën serbe.
YouTube[30]: Analiza e përmbajtjes në kanalin zyrtar në YouTube tregon se ekziston praktikë e përdorimit të dy gjuhëve, por jo në mënyrë të qëndrueshme. Disa materiale video kanë përkthim apo titra në të dy gjuhët zyrtare, ndërsa të tjerat janë të disponueshme vetëm në gjuhën shqipe.
X (ish-Twitter)[31]: Nga analiza e profilit të Gjykatës Kushtetuese në rrjetin social X (ish-Twitter) është konstatuar se komunikimi zhvillohet ekskluzivisht në gjuhën angleze. Emri i profilit, përshkrimet e aktiviteteve dhe të gjitha përmbajtjet e publikuara janë në gjuhën angleze, pa përdorim të gjuhës serbe apo shqipe.
Pse është kjo e rëndësishme?
Ashtu siç kemi theksuar në analizat tona të mëparshme, injorimi sistematik i gjuhës serbe në institucionet e Kosovës përbën një problem serioz. Ky vazhdim i fushatës sonë dëshmon se ekzistojnë edhe shembuj të praktikave të mira. Institucione si Gjykata Kushtetuese e Kosovës mund, në masë të madhe, të sigurojnë qasje të barabartë në informacionet me rëndësi thelbësore në të dy gjuhët zyrtare. Njëkohësisht, analiza tregon se ekzistojnë edhe disa anomali dhe mospërputhje gjuhësore që mund të korrigjohen lehtësisht përmes angazhimit shtesë, në mënyrë që komunikimi të jetë plotësisht në përputhje me standardet ligjore.
Ligji përcakton qartë se gjuha shqipe dhe ajo serbe janë gjuhë zyrtare të barabarta në Kosovë. Megjithatë, përmes praktikës shumëvjeçare të injorimit të këtij problemi dhe heshtjes ndaj shkeljeve të vazhdueshme të të drejtave gjuhësore, qytetarëve të përkatësisë serbe dhe komuniteteve të tjera joshumicë që mbështeten në informacionet në gjuhën serbe u mohohen të drejtat e garantuara me Kushtetutë dhe ligje për qasje të barabartë në informatat me rëndësi publike.
Prandaj është thelbësore që në vend të praktikës së përdorimit të përkthyesve joprofesionistë apo përkthimeve përmes Google Translate, të angazhohen përkthyes të kualifikuar, të cilët do të sigurojnë një përkthim cilësor dhe të qartë të përmbajtjes në gjuhën serbe. Duke vendosur një sistem funksional të përkthimit, do të mundësohet qasja e papenguar në informacionet me rëndësi publike. Edhe më e rëndësishme, institucionet do të dëshmojnë në praktikë përkushtimin e tyre ndaj respektimit të plotë jo vetëm të të drejtave gjuhësore, por edhe të të drejtave themelore të njeriut – përfshirë ato të komuniteteve joshumicë – të garantuara me Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut[32].
Është me rëndësi të theksohet se shembujt pozitivë të respektimit të barazisë gjuhësore shpesh vijnë pikërisht nga sektori joqeveritar. Shumë organizata të shoqërisë civile, pavarësisht burimeve të kufizuara dhe buxheteve shumë më të vogla krahasuar me institucionet e Kosovës, arrijnë të publikojnë rregullisht të gjitha aktivitetet, botimet dhe përmbajtjet digjitale në tri gjuhë, shqip, serbisht dhe anglisht. Kjo tregon qartë se pengesat për sigurimin e barazisë gjuhësore nuk janë çështje kapaciteti, por vullneti dhe përkushtimi institucional. Në këtë kuptim, institucionet e Kosovës, përfshirë edhe Gjykatën Kushtetuese, kanë mjete dhe mundësi të mjaftueshme për të ofruar përkthim cilësor dhe të përkohshëm të gjithë përmbajtjes në gjuhën serbe. Kjo do të forconte besimin e qytetarëve dhe do të përmirësonte përfshirjen në komunikimin publik.
Prandaj, inkurajojmë Gjykatën Kushtetuese që, përveç shumë përmbajtjeve ekzistuese që tashmë janë përkthyer në gjuhën serbe, të zbatojë këtë praktikë në mënyrë të qëndrueshme dhe të plot, dhe në këtë mënyrë të vendosë një standard dhe të shërbejë si shembull për institucionet e tjera që të ndjekin të njëjtin qasje. Njëkohësisht, edhe kësaj radhe i bëjmë thirrje Zyrës së Kryeministrit që të shmangë retorikën politike pa rezultate konkrete, të heqë dorë nga përkushtimi deklarativ për respektimin e të drejtave të komuniteteve joshumicë dhe t’u japë urdhër institucioneve që të harmonizojnë standardet gjuhësore në të gjitha nivelet e përcaktuara me ligj.
Gjithashtu, edhe një herë apelojmë te Zyra e Komisionerit për Gjuhët që të fillojë zbatimin e dispozitave ligjore brenda kompetencave të saj. Kjo përfshin ndërtimin e një mjedisi institucional që respekton obligimet kushtetuese dhe ligjore, si dhe mbrojtjen, promovimin, ruajtjen dhe zbatimin e të drejtave gjuhësore të të gjithë qytetarëve të Kosovës.
Edhe një herë i inkurajojmë të gjithë qytetarët që të përfshihen aktivisht në këtë proces dhe të raportojnë të gjitha parregullsitë gjuhësore që i vërejnë te institucionet përkatëse, siç janë Zyra e Komisionerit për Gjuhët (zkgj.kpj@gmail.com) dhe Zyra e Avokatit të Popullit (info.oik@oik-rks.org). Po ashtu, ftojmë të gjithë që, nëse hasin në ndonjë anomali gjuhësore, të kontaktojnë organizatën OJQ Aktiv (office@ngoaktiv.org), dhe në këtë mënyrë t’i bashkohen thirrjes sonë drejtuar institucioneve përgjegjëse për respektimin e standardeve të përcaktuara me ligj.
[1] https://kryeministri.rks-gov.net/wp-content/uploads/2022/05/ZAKON_BR._02_L-37_O_UPOTREBI_JEZIKA1346.pdf
[2] https://enlargement.ec.europa.eu/document/download/c790738e-4cf6-4a43-a8a9-43c1b6f01e10_en?filename=Kosovo%20Report%202024.pdf
[3] https://gjk-ks.org/
[4] https://gjk-ks.org/about/judges
[5] https://gjk-ks.org/about/organizational-chart
[6] https://gjk-ks.org/about/building-court
[7] https://gjk-ks.org/about/history
[8] https://gjk-ks.org/about/competencies
[9] https://gjk-ks.org/about/internal-regulations
[11] https://gjk-ks.org/library
[12] https://gjk-ks.org/decisions
[13] https://gjk-ks.org/statisticalTables
[14] https://gjk-ks.org/publications/index
[15] https://gjk-ks.org/notifications/index
[16] https://gjk-ks.org/contact
[17] https://gjk-ks.org/quickLinks
[18] https://gjk-ks.org/employment/index
[19] https://gjk-ks.org/about/index
[20] https://gjk-ks.org/about/constitution
[21] https://gjk-ks.org/about/law-court
[22] https://gjk-ks.org/about/internal-regulations
[23] https://gjk-ks.org/about/regulation-legal-entity
[24] https://gjk-ks.org/about/guidance-practices
[25] https://gjk-ks.org/about/code-ethics
[26] https://gjk-ks.org/notifications/video
[27] https://gjk-ks.org/src/assets/employmentDocs/formulari_per_punesim__shq_2022.pdf
[28] https://www.facebook.com/GjykataKushtetuese
[29] https://www.facebook.com/GjykataKushtetuese/videos
[30] https://www.youtube.com/@gjykatakushtetueseRKS/videos
[31] https://x.com/const_courtrks
[32] https://www.ohchr.org/en/human-rights/universal-declaration/translations/serbian-latin-srpski
