Pas tre muajsh nga fillimi i fushatës së avokimit publik për mosrespektimin e të drejtave gjuhësore në Kosovë, ka ardhur koha të shohim – a ka ndryshuar diçka? Iniciativa e udhëhequr nga OJQ Aktiv, Radio Kim, Iniciativa e Re Shoqërore (NSI), Radio Gorazhevc dhe Qendra për Avokim të Kulturës Demokratike (ACDC), atëherë kishte vënë në pah mungesa serioze në sigurimin e informacionit në të dy gjuhët zyrtare, veçanërisht në faqet zyrtare të internetit dhe rrjetet sociale të disa institucioneve.
Këtë javë po kthehemi në terren me të njëjtën pyetje: a janë qytetarët nga komunitetet që mbështeten në gjuhën serbe sot të informuar në mënyrë të barabartë? A janë korrigjuar gabimet e mëparshme dhe a janë përmbajtjet në gjuhën serbe tani të përditësuara, të sinkronizuara, të qasshme dhe të njëjtës cilësi me ato në gjuhën shqipe?
Për problemin e shkeljes sistematike të Ligjit për përdorimin e gjuhëve[1] në Kosovë është treguar për vite me radhë, por ai vazhdon të ekzistojë pavarësisht kornizës ligjore që garanton përdorimin e barabartë të gjuhës serbe dhe asaj shqipe. Në këtë drejtim, komunitetet joshumicë – në këtë rast ato që komunikojnë në gjuhën serbe – mbeten të privuara nga informacionet kyçe. Për më tepër, kjo është konstatuar edhe në Raportin e Komisionit Evropian për Kosovën për vitin 2023[2] ku në disa pika theksohet ky problem.
Për këtë arsye, iniciativa jonë po realizon këtë javë një kontroll të ri të faqeve zyrtare të internetit dhe të rrjeteve sociale të institucioneve që ishin përfshirë në monitorimin fillestar, tre muaj më parë. Fokusi mbetet te respektimi i Ligjit për përdorimin e gjuhëve, ndërsa kësaj here verifikojmë nëse gabimet e mëparshme janë korrigjuar dhe nëse informacionet për qytetarët në të dy gjuhët zyrtare, serbisht dhe shqip, janë përditësuar, sinkronizuar dhe të njëjtës cilësi.
Si shembull të veçantë të institucioneve me rëndësi, këtë javë analizojmë punën e Komisionit Qendror Zgjedhor (KQZ) dhe Policisë së Kosovës, dy institucione që kanë rol kyç në realizimin e të drejtave qytetare dhe në komunikimin e përditshëm me publikun.
Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) është institucion me rëndësi të jashtëzakonshme për funksionimin e procesit demokratik në Kosovë. Roli i tij në organizimin, zbatimin dhe transparencën e zgjedhjeve ndikon drejtpërdrejt në besimin e qytetarëve në institucione dhe në vetë sistemin zgjedhor. Prandaj, respektimi i Ligjit për përdorimin e gjuhëve, me të cilin gjuha serbe dhe ajo shqipe janë të përcaktuara si gjuhë zyrtare, është thelbësor për legjitimitetin e punës së KQZ-së..
Kjo detyrë bëhet edhe më e rëndësishme kur merret parasysh fakti se një pjesë e konsiderueshme e popullsisë, veçanërisht në veri të Kosovës, përdor ekskluzivisht gjuhën serbe, dhe përjashtimi i tyre nga procesi i informimit paraqet pengesë të drejtpërdrejtë në realizimin e të drejtave të tyre si votues.
Gjatë zgjedhjeve parlamentare në shkurt të këtij viti, KQZ-ja ishte nën presion të madh dhe objekt i kritikave të shumta. Procesi i publikimit të rezultateve u zhvillua me ngadalësi, ndërsa përditësimi i të dhënave në faqen zyrtare të internetit u bë me vonesa të konsiderueshme. Përkundër faktit se buxheti i KQZ-së për realizimin e procesit zgjedhor ishte 8.7 milionë euro[3], qytetarët shpesh mbetën pa informacione të sakta dhe në kohë – veçanërisht në gjuhën serbe.
Përveç problemeve teknike dhe organizative, pjesa komunikuese e fushatës, posaçërisht në komunat me shumicë serbe, është vlerësuar si e papërshtatshme dhe jotransparente. Për këtë arsye, KQZ-ja është thirrur publikisht në përgjegjësi nga pothuajse të gjithë akterët relevantë në Kosovë, pikërisht për shkak të cenimit të qasjes së barabartë në informata dhe pamundësisë për pjesëmarrje të plotë të të gjitha komuniteteve në procesin zgjedhor.
Duke pasur parasysh se në vjeshtë do të mbahen zgjedhjet e reja lokale në Kosovë, është me rëndësi të veçantë që të gjitha informacionet në kanalet zyrtare të komunikimit të KQZ-së të përditësohen me kohë dhe të jenë të sinkronizuara gjuhësisht, në mënyrë që të gjithë qytetarët të kenë qasje të barabartë në informata në të dy gjuhët zyrtare.
Në këtë kontekst, qasja gjuhësore në faqen dhe kanalet e komunikimit të KQZ-së nuk është vetëm një obligim ligjor, por edhe një parakusht për një proces zgjedhor demokratik, gjithëpërfshirës dhe të drejtë. Prandaj, kjo institucion është objekt i verifikimit të kujdesshëm në fazën e re të fushatës sonë.
Çfarë (nuk) ka ndryshuar pas tre muajsh në faqen e internetit dhe rrjetet sociale të KQZ-së?
Nga analiza e përsëritur e faqes zyrtare të internetit të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve u vu re se, edhe pas tre muajve nga monitorimi i mëparshëm[4], nuk ka pasur përmirësime thelbësore në drejtim të respektimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve.
Një numër i madh i lidhjeve[5] në versionin në gjuhën serbe të faqes ende nuk funksionon, çka praktikisht pamundëson qasjen në informacione kyçe për qytetarët që komunikojnë në gjuhën serbe. Pothuajse i gjithë përmbajtja në gjuhën serbe ka mbetur në gjendje jashtëzakonisht të keqe[6], nga faqet teknikisht të parregullta, përkthimet të pakoordinuara gjuhësisht, e deri te përmbajtje pothuajse të palexueshme.
Skema organizative në pjesën e faqes së internetit në gjuhën serbe vazhdon të jetë e disponueshme vetëm në gjuhën shqipe[7] gjë që bie ndesh drejtpërdrejt me parimin e barazisë në qasjen në informata. Veçanërisht shqetësues është fakti që seksioni “Udhëzimi për votim”[8] pra materiali kryesor informues për vetë procesin e votimit, në versionin serbisht është paraqitur vetëm në gjuhën shqipe, çka praktikisht pamundëson pjesëmarrjen e barabartë të votuesve që mbështeten në gjuhën serbe.
Për më tepër, informacionet për zgjedhjet për Kuvendin e Kosovës nga viti 2019[9] dhe 2021[10]. si dhe për zgjedhjet lokale[11] në komunat me shumicë serbe[12] (Mitrovica e Veriut, Zveçan, Leposaviq dhe Zubin Potok), ende nuk janë të disponueshme në versionin serb të faqes. Veçanërisht problematike është mungesa e rezultateve të zgjedhjeve parlamentare më të fundit nga shkurti[13] i vitit 2025 në gjuhën serbe, megjithëse kanë kaluar rreth pesë muaj nga mbajtja e tyre.
E njëjta praktikë vazhdon edhe për konkursët[14] e punësimit – të gjitha dokumentet, përfshirë formularët e aplikimit[15], janë të disponueshme vetëm në gjuhën shqipe. As arkiva[16] e konkurseve të mëparshme, as seksionet “Plani operativ zgjedhor dhe informimi publik” dhe “Mbledhjet dhe agjendat e KQZ-së” nuk janë të përkthyera dhe as të sinkronizuara funksionalisht.
Gjendja lidhur me raportet vjetore[17] ka mbetur e pandryshuar: raporti i fundit i disponueshëm në gjuhën serbe daton nga viti 2016, ndërsa në gjuhën shqipe janë publikuar raportet deri në vitin 2022.
E vetmja ndryshim i vërejtur në faqen e KQZ-së krahasuar me para tre muajve lidhet me anëtarët e KQZ-së[18]. Seksioni në gjuhën serbe është përditësuar, pra të gjithë anëtarët e KQZ-së janë paraqitur në mënyrë të barabartë në gjuhën shqipe dhe serbe.
As në llogaritë zyrtare të KQZ-së në rrjetet sociale nuk është vërejtur asnjë përmirësim në fushën e barazisë gjuhësore. Postimet në Facebook[19] vazhdojnë të publikohen rregullisht fillimisht në gjuhën shqipe, pastaj në gjuhën angleze, ndërsa gjuha serbe, kur është fare e pranishme, është e treta me radhë. Edhe pse anglishtja nuk është gjuhë zyrtare në Kosovë, ajo shpeshherë merr përparësi ndaj serbishtes, duke dëmtuar më tej parimin e komunikimit zyrtar dy-gjuhësor.
Praktikë e ngjashme vërehet edhe në Instagram[20], ku një numër i konsiderueshëm i postimeve nuk ka fare version në gjuhën serbe. Në vend të kësaj, informacionet janë të disponueshme vetëm në gjuhën shqipe dhe atë angleze.
Edhe në platformën X[21] (ish-Twitter), nuk ka pasur asnjë ndryshim: fushatat promovuese dhe informative në format video publikohen ekskluzivisht në gjuhën shqipe, ndërsa përshkrimet dhe tekstet shoqëruese janë në gjuhën angleze. Gjuha serbe është pothuajse plotësisht e përjashtuar.
Çfarë (nuk) ka ndryshuar pas tre muajsh në faqen e internetit dhe rrjetet sociale të Policisë së Kosovës?
Respektimi i të drejtave gjuhësore nga ana e Policisë së Kosovës është me rëndësi thelbësore për sigurimin e qasjes së barabartë në drejtësi dhe siguri për të gjithë qytetarët, veçanërisht në veri të Kosovës, ku shumë qytetarë kanë shprehur shqetësimin e tyre për faktin se shumica e policëve shqiptarë nuk flasin gjuhën serbe. Edhe pse Ligji për Policinë[22] përcakton qartë detyrimin për komunikim në të dy gjuhët zyrtare, në praktikë shpesh ndodh që qytetarët e komunitetit serb përballen me barriera gjuhësore gjatë raportimit të incidenteve, kërkimit të informacioneve ose realizimit të të drejtave të tyre para institucioneve.
Policia e Kosovës i dërgon deklaratat për një pjesë të mediave në gjuhën serbe pothuajse ekskluzivisht në gjuhën shqipe. Edhe kur ato arrijnë në serbisht, kjo ndodh me disa orë vonesë dhe zakonisht me përkthime shumë të dobëta, pothuajse të papërdorshme. Përfaqësuesit e tyre në Prishtinë dhe Graçanicë janë shumë rrallë të qasshëm për deklarata dhe komente për mediat që raportojnë në gjuhën serbe në jug të Ibrit, për dallim nga ata në veri të Kosovës, të cilët punën e tyre e kryejnë në mënyrë të shpejtë dhe profesionale.
Megjithatë, edhe pas tre muajve nga analiza e mëparshme[23], faqja zyrtare e internetit e Policisë së Kosovës mbetet në masë të madhe në kundërshtim me Ligjin për përdorimin e gjuhëve. Një numër i madh kategorish në versionin serb të faqes ende është i disponueshëm[24] vetëm në gjuhën shqipe, ndërsa përkthimet ekzistuese janë të pakuptueshme, me gabime stilistike dhe drejtshkrimore[25], dhe në disa raste pothuajse tërësisht të palexueshme.
Në faqe vazhdojnë të jenë të pranishme një sërë lëshimesh, përfshirë gabime drejtshkrimore, përkthime të pasakta të emërtimeve të pikave kufitare, drejtorive rajonale dhe pjesëve të fushatave informuese. Seksioni i dedikuar për materialet video në versionin serb[26] të faqes madje është titulluar në gjuhën shqipe, gjë që dëshmon më tej neglizhimin e obligimit për komunikim dygjuhësor.
Një nga problemet kyçe që vazhdon të përsëritet është disproporcioni i theksuar në sasinë e dokumenteve të disponueshme në gjuhën serbe dhe atë shqipe. Konkretisht, numri i dokumenteve thelbësore, si aktet policore, udhëzimet administrative dhe materialet e fushatave informuese, është për gjysmë më i vogël në gjuhën serbe, gjë që e vështirëson dukshëm qasjen në informatat me rëndësi publike për qytetarët që flasin serbisht.
Kategoria e dedikuar për punësim gjithashtu nuk është plotësisht e harmonizuar: disa konkurse[27] formularë aplikimi dhe dokumentacion shtesë janë ende të disponueshme vetëm në gjuhën shqipe, pa version përkatës në gjuhën serbe.
Sa i përket pranisë së Policisë së Kosovës në rrjetet sociale (Facebook[28], X[29] dhe YouTube[30]), as aty nuk është vërejtur ndonjë përmirësim. Postimet vazhdojnë të jenë njëgjuhëshe ose pjesërisht të baraspeshuara, ndërsa të dhënat, materialet vizuale dhe videot nuk janë tërësisht të sinkronizuara, duke vazhduar kështu praktikën e shkeljes së Ligjit për përdorimin e gjuhëve dhe duke injoruar të drejtën e të gjithë qytetarëve të Kosovës për qasje të barabartë në informataa.
Pse është e rëndësishme kjo?
Ashtu siç kemi theksuar disa herë në analizat tona të mëparshme, edhe ky segment i ri i fushatës sonë konfirmon se shpërfillja sistematike e gjuhës serbe nga institucionet e Kosovës është një problem serioz, pavarësisht se kemi treguar në mënyrë të vazhdueshme për këtë çështje prej muajsh. Kjo praktikë pamundëson informimin e barabartë të komuniteteve jo-shumicë dhe përbën shkelje të drejtpërdrejtë të Ligjit për përdorimin e gjuhëve.
Ovaj zakon jasno propisuje da su albanski i srpski ravnopravni zvanični jezici na Kosovu, te da se sa višegodišnjom praksom ignorisanja ovog problema i ćutanjem na kontinuirano kršenje jezičkih prava, građanima srpske nacionalnosti i drugih nevećinskih zajednica koje se oslanjaju na informacije dostupne na srpskom jeziku uskraćuju Ustavom i zakonima garantovana prava na jednak pristup informacijama od javnog značaja.
Në dritën e analizave që kemi prezantuar në periudhën e mëparshme, lindin disa pyetje legjitime. Para së gjithash: çfarë po financojnë taksapaguesit e Kosovës, ndër të cilët janë edhe anëtarë të komuniteteve jo-shumicë, përfshirë edhe serbët? Si është e mundur që me mjete publike – të cilat i kontribuojnë edhe ata për të cilët përmbajtja nuk është e qasshme – të financohet një sistem që i diskriminon informativisht? Heshtja e Zyrës së Komisionerit për Gjuhët e thellon edhe më tej shqetësimin, ndërsa mungesa e reagimit nga ana e përfaqësuesve politikë dhe institucionalë të komuniteteve që komunikojnë në gjuhën serbe ngre çështjen e përgjegjësisë dhe përfaqësimit të vërtetë të interesave të qytetarëve që i përfaqësojnë.
Gjithashtu, kemi edhe një pyetje për përfaqësuesit e shumtë të bashkësisë ndërkombëtare: çfarë mbështetet dhe financohet konkretisht në Kosovë, kur forma të tilla të shkeljeve sistematike të ligjit janë të dukshme, por mbeten të paartikuluara, pa reagim konkret? Së fundi, është krejt logjike pyetja: çfarë funksioni ka prezenca zyrtare në internet në tri gjuhë e Ministrisë së Mjedisit, Planifikimit Hapësinor dhe Infrastrukturës, nëse përmbajtja në njërën nga gjuhët zyrtare është pothuajse plotësisht e munguar, sipërfaqësore ose simbolike, duke dhënë përshtypjen e mungesës së respektit, e madje shpesh edhe të arrogancës institucionale të hapur.
Heshtja ndaj rasteve të tilla nuk është më një problem teknik – ajo bëhet mesazh i qartë se qasja e barabartë në informata nuk është prioritet, por vetëm një formalitet. Prandaj, është e rëndësishme që praktika e përdorimit të përkthyesve jokompetentë apo të përkthimeve përmes Google Translate të zëvendësohet me përkthyes të kualifikuar, të cilët do të sigurojnë përkthim cilësor dhe të qartë të përmbajtjes në gjuhën serbe. Krijimi i një sistemi funksional për përkthim do të sigurojë qasje të papenguar në informata me rëndësi publike dhe, edhe më e rëndësishme, institucionet do të dëshmojnë në praktikë përkushtimin e tyre ndaj respektimit të plotë jo vetëm të të drejtave gjuhësore, por edhe të të drejtave themelore të njeriut, të garantuara me Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut[31].
Ndërkohë që organizatat joqeveritare[32], me burime të kufizuara, sigurojnë në mënyrë të rregullt prezantime tre-gjuhëshe të aktiviteteve të tyre, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (8.7 milionë EUR[33]) dhe Policia e Kosovës (159,736,292.89 EUR[34]) të cilat disponojnë buxhete shumëmilionëshe, padyshim kanë pasur mjaftueshëm mjete për të siguruar përkthime adekuate në gjuhën serbe. Prandaj, edhe një herë u bëjmë thirrje këtyre institucioneve që sa më parë të fillojnë procesin e harmonizimit gjuhësor të informatave të publikuara në faqet e tyre zyrtare dhe rrjetet sociale, duke mundësuar qasje të barabartë në informata kyçe në të dy gjuhët zyrtare.
Edhe kësaj here i bëjmë thirrje Zyrës së Kryeministrit që të shmangë retorikën politike pa rezultate konkrete, të heqë dorë nga qasja deklarative për mbrojtjen e të drejtave të komuniteteve jo-shumicë dhe t’u japë urdhër institucioneve për të harmonizuar standardet gjuhësore në të gjitha nivelet e përcaktuara me ligj.
Njëkohësisht, edhe një herë i bëjmë apel Zyrës së Komisionerit për Gjuhët që të fillojë zbatimin e dispozitave ligjore brenda kompetencave të saj. Kjo përfshin ndërtimin e një mjedisi institucional që respekton detyrimet kushtetuese dhe ligjore, si dhe mbrojtjen, promovimin, ruajtjen dhe zbatimin e të drejtave gjuhësore për të gjithë qytetarët e Kosovës.
Edhe një herë inkurajojmë të gjithë qytetarët që të përfshihen në mënyrë aktive në këtë proces dhe të raportojnë të gjitha parregullsitë gjuhësore tek institucionet përkatëse, siç janë Zyra e Komisionerit për Gjuhët (zkgj.kpj@gmail.com) dhe zyra e Avokatit të Popullit (info.oik@oik-rks.org). Gjithashtu, kësaj here u bëjmë thirrje qytetarëve që, nëse hasin në ndonjë anomali gjuhësore, të kontaktojnë OJQ Aktiv (office@ngoaktiv.org), duke na u bashkuar në apelin drejtuar institucioneve për respektimin e normave të përcaktuara me ligj.
[1] https://kryeministri.rks-gov.net/wp-content/uploads/2022/05/ZAKON_BR._02_L-37_O_UPOTREBI_JEZIKA1346.pdf
[2] https://enlargement.ec.europa.eu/document/download/c790738e-4cf6-4a43-a8a9-43c1b6f01e10_en?filename=Kosovo%20Report%202024.pdf
[3] https://radiokim.net/vesti/drustvo/227956-za-izbore-na-kosovu-planiran-budzet-od-87-miliona-evra/
[4] https://ngoaktiv.org/vesti/pokrecemo-kampanju-za-jezicka-prava/#_ftn7
[5] http://sherbimet-per-votuesit/
[6] https://kqz-ks.org/sr/osnivanje-i-organizacija/
[7] https://kqz-ks.org/sr/organizaciona-sema-cik/
[8] https://kqz-ks.org/wp-content/uploads/2025/01/Posteri-per-votim-jashte-Kosoves.png
[9] https://kqz-ks.org/sr/izbori-za-skupstinu-kosova/izbori-za-skupstinu-kosova-2019/
[10] https://kqz-ks.org/sr/izbori-za-skupstinu-kosova/izbori-za-skupstinu-kosova-2021/
[11] https://kqz-ks.org/sr/izbori-za-predsednike-opstina/zgjedhjet-per-kryetar-komune-2022/
[12] https://kqz-ks.org/sr/izbori-za-skupstine-opstina/zgjedhjet-e-parakohshme-per-kuvendet-e-komunave-zvecan-dhe-leposaviq-2022/
[13] https://kqz-ks.org/sr/rezultati/izbori-za-skupstinu-kosova/
[14] https://kqz-ks.org/sr/otvoreni-konkursi/
[15] https://kqz-ks.org/wp-content/uploads/2024/12/Verifikimi-per-Istog.pdf
[16] https://kqz-ks.org/sr/arhiva-konkursa/
[17] https://kqz-ks.org/sr/godisnji-izvestaji/
[18] https://kqz-ks.org/sr/anetaret-e-kqz-se/
[19] https://www.facebook.com/kqzkosova/posts/pfbid02jLtzc3bowfkUy1gJXG7ujhgnTZUP2zyvrX3nRhCwBHhC9BMmtiVsf8W8pLZH3GXBl?rdid=WLwpHFLa7I1V7Cmo#
[20] https://www.instagram.com/p/DHG8H8ZIrDR/?igsh=MTdueG43bTFhbWN0ZQ%3D%3D
[21] https://x.com/KQZKosova/status/1883817226714628126
[22] https://www.kosovopolice.com/wp-content/uploads/2021/03/ZAKON-Br.-04L-076-O-POLICIJI_2.-marta-2012.god_..pdf
[23] https://ngoaktiv.org/vesti/sistematsko-nepostovanje-zakona-o-upotrebi-jezika-kosovska-policija/
[24] https://www.kosovopolice.com/sr/
[25] https://www.kosovopolice.com/sr/departamenti/uprava-podrsnih-sluzbi/
[26] https://www.kosovopolice.com/sr/o-nama/video-galerija/
[27] https://www.kosovopolice.com/sr/oglasi/mogucnosti-zaposljavanja/
[28] https://www.facebook.com/KosovoPolice
[29] https://x.com/Kosovo_Police
[30] https://www.youtube.com/channel/UCqpmNXbs4ZQMt7FBBVmGung
[31] https://www.ohchr.org/en/human-rights/universal-declaration/translations/serbian-latin-srpski
[32] https://ngoaktiv.org/vesti/sistematsko-nepostovanje-zakona-o-upotrebi-jezika-nvo-kao-standard-u-jezickoj-ravnopravnosti/
[33] https://radiokim.net/vesti/drustvo/227956-za-izbore-na-kosovu-planiran-budzet-od-87-miliona-evra/
[34] https://www.kosovopolice.com/wp-content/uploads/2024/03/RAPORTI-I-PUNES-PER-VITIN-2023-SERBISHT.pdf
